เราจะสามารถเรียนรู้ต้นแบบของศิลปะกรรมไทยได้อย่างไร?
ถ้าของเดิมไม่หลงเหลือให้เห็น
ภาพจิตรกรรมฝาผนังพุทธประวัติ และทศชาติชาดกที่ปรากฏอยู่บนผนังพระอุโบสถ วัดช่องนนทรี เขตยานนาวา กรุงเทพมหานคร แม้บางส่วนจะเลือนหายไปเพราะความชื้น แต่ที่ยังหลงเหลืออยู่ คือความงดงามตามต้นตำรับกรุงศรีอยุธยาดั้งเดิม ทั้งลายเส้นที่เป็นธรรมชาติและการใช้สีเพียงไม่กี่สี ที่โดดเด่นที่สุดคือ “สีแดงชาด” แบบโบราณ
![](https://theactive.net/wp-content/uploads/2022/06/10242B75-6D58-41EF-A4CB-19BB6CE867F1-1024x683.jpeg)
พระอุโบสถวัดช่องนนทรี มีอายุกว่า 400 ปี สันนิษฐานว่าสร้างในสมัยอยุธยาตอนปลาย การสร้างวัดในพื้นที่บริเวณนี้สะท้อนว่าที่นี่เคยเป็นชุมชนเก่าแก่โบราณ โดยด้านหน้าพระอุโบสถติดแม่น้ำเจ้าพระยา ซึ่งใช้เป็นเส้นทางสัญจรและการค้าที่สำคัญในอดีต
สถาปัตยกรรม และศิลปกรรม ของพระอุโบสถหลังนี้ได้รับได้ยกย่องว่ายังคงความสมบูรณ์มากที่สุดแห่งหนึ่งในประเทศไทย ที่จะสะท้อนถึงฝีมือ ของคนยุคกรุงเก่าได้เป็นอย่างดี ซึ่งแม้เราจะเสียกรุงศรีอยุธยาไปถึง 255 ปีแต่นี่อาจเป็นลมหายใจที่ยังเหลืออยู่ ที่จะได้พอจะสัมผัสและจินตนาการ ถึงอดีตได้ชัดเจน
The Active ติดตาม “พี่จิตรา” หรือ “จิตรา กาญจนะคูหะ” ผู้อำนวยการกลุ่มอนุรักษ์โบราณสถาน กองโบราณคดี กรมศิลปากร เข้าพื้นที่เพื่อสำรวจความเสียหาย เก็บข้อมูลรายละเอียด เพื่อวางแผนการบูรณะ
![](https://theactive.net/wp-content/uploads/2022/06/F53CF4DF-C75C-4A19-8ABF-E05B6A0FFEBA-1024x683.jpeg)
นี่ไม่ใช่ครั้งแรกที่ พี่จิตรา เดินทางมายังวัดพระอุโบสถ วัดช่องนนทรี แต่ย้อนไปในวัย 18 ปี ภาพจิตรกรรมและสถาปัตยกรรมของพระอุโบสถหลังนี้คือ “ต้นแบบ” ที่เธอใช้เป็น “ครู” ในการศึกษาศิลปกรรมไทย วันนี้เธอกลับมาที่นี่อีกครั้ง เพื่อทำภารกิจสำคัญในการต่อลมหายใจ ศิลปะกรุงศรีอยุธยาให้คงอยู่ต่อไป
“ตอนนั้นที่พี่มาดู ภาพยังมีเยอะกว่านี้ไม่ได้เลอะเลือนขนาดนี้ ปัจจุบันนี้ พี่ก็อายุประมาณ 52 ปีแล้ว”
![](https://theactive.net/wp-content/uploads/2022/06/237ED9E7-DF0E-42A8-A21A-AC95FFB7142E-1024x683.jpeg)
เธอเล่าย้อนไปในช่วงในสมัยที่ตัวเองยังเป็นนักศึกษาว่าใช้กล้องฟิล์มถ่ายภาพจิตรกรรมยังเป็นสีขาวดำ ต้องล้างเองอัดเอง แล้วก็มานั่งลงสีที่นี่ สมัยก่อนจะมีเด็กสถาปัตย์ จากจุฬาฯ จากศิลปากรแวะเวียนมาดูกัน เป็นจุดที่ทำให้ได้รู้จักเพื่อนต่างสถาบัน จนวันหนึ่งมาทำงานก็ได้เจอกัน นี่คือสิ่งที่ประทับใจหลังจากที่ได้มาเรียนรู้ที่นี่
“เป็นสถาปัตยกรรมที่สมบูรณ์ในมุมของพี่ แม้แต่งานประณีตศิลป์คืองานปูนปั้นเช่น ลายก้ามปู ลายประจำยาม ที่ฐานชุกชีที่ปั้นด้วยปูนสด ภาพจิตรกรรมฝาผนังที่พี่เรียกว่าเป็นงานที่สวยมากๆ ที่ใช้สีแดงชาดเยอะมาก เป็นสีโบราณจริง ๆ”
![](https://theactive.net/wp-content/uploads/2022/06/F10D3268-F221-4755-8A61-0C0EFADF4BDF-1024x683.jpeg)
![](https://theactive.net/wp-content/uploads/2022/06/63F5339B-98B5-45E1-A847-9ADA26FB0DC6-1024x683.jpeg)
งาน Abstract ยุคกรุงศรีอยุธยา
ถ้าให้เทียบสมัยอยุธยากับปัจจุบัน พี่จิตรา บอกว่า คนสมัยโบราณคิดยังไงเขียนอย่างนั้น แต่ปัจจุบันคือมีการปรุงแต่ง มันต้องวิจิตร ต้องซ้อน ต้องเหลื่อม เพราะฉะนั้นลายเส้นและการลงสีมันจะบ่งบอกได้เหมือนลายนิ้วมือของผู้วาด ในสมัยอยุธยาน่าทึ่งเรื่องการใช้สี เพราะต้องผสมสีเอง คิดสีเอง ไม่มีขายตามท้องตลาด สมัยนี้มีสีตามท้องตลาด แต่คนโบราณต้องไปหาจากรากไม้ จากธรรมชาติ แต่ปัจจุบันเป็นสีเคมี สีวิทยาศาสตร์
“ถ้าสังเกตดูมันจะเป็นสีตรงข้ามตรงข้ามกัน มันจะไม่มีสีกลมกลืน แดงเขียว แดงเขียว น้ำเงิน จะบอกว่าถ้าเป็นสมัยนี้ทางด้านศิลปะต้องบอกว่าศิลปินเป็นคนที่กล้ามาก ใช้สี contrast คนที่ใช้สีตรงกันข้ามในศิลปกรรมเป็นเรื่องยากมากที่จะมองแล้วสวย สมัยนี้ มันก็จะเป็นดูเป็นงาน Abstract”
![](https://theactive.net/wp-content/uploads/2022/06/E5A945F0-0D82-4EE3-8813-113D442200A1-1024x683.jpeg)
ดูจากฝีมือคนวาดจิตรกรรมฝาผนัง เธอเชื่อว่าจะต้องเป็นศิลปินนักปราชญ์ แต่วัดนี้ไม่ปรากฏข้อมูลในบันทึกประวัติศาสตร์ว่าใครสร้าง แต่จากประสบการณ์ในการดูงานหลากหลายชนิด ก็พอจะดูออกว่าผู้วาดเป็นผู้ที่มีความรู้ความสามารถพอสมควร ใส่ใจในเรื่องรูปทรงสัดส่วน ความเป็นมาของพุทธศาสนา อย่างเช่นรูปพระพุทธเจ้าชนะมาร จะต้องมีแบ่งเป็น 2 ฝ่าย แต่อันนี้ก็แบ่งเป็น 2 ฝ่ายแต่เลือกใส่ราชสีห์ลงไป ซึ่งโดยปกติแล้ว ในน้ำจะต้องมีปลาอานน
![](https://theactive.net/wp-content/uploads/2022/06/26A632CD-A51D-44DB-B556-A255BBFABA6C-1024x683.jpeg)
“มันอาจจะไม่ได้ตรงเป๊ะอย่างที่อยากจะให้เป็นอย่างเช่นสี่เหลี่ยม จัตุรัสคือจัตุรัสแต่สมัยก่อนรูปทรงเรขาคณิตอาจจะวาดขึ้นเองโดยไม่ใช้เครื่องมือ จะเท่าหรือไม่เท่าไม่สำคัญเท่ากับว่ามันงามหรือไม่งาม”
![](https://theactive.net/wp-content/uploads/2022/06/1E0D175F-5B7D-43AD-B90A-4DD6DAFAD627-1024x683.jpeg)
เห็นคุณค่าสู่การบูรณะให้คงอยู่สืบไป
ย้อนไปเมื่อราวเดือนเมษายน 2565 The Active ได้รับข้อมูลจากชาวชุมชน และพระวัดช่องนนทรีถึงความกังวลว่าตัวโครงสร้างของโบราณสถานแห่ง นี้กำลังอยู่ในภาวะทรุดโทรมขั้นวิกฤตจนอาจจะทรุดลงมา เราจึงเดินทางไปทำข่าวและติดตามความคืบหน้า กระทั่งได้มีโอกาสสัมภาษณ์รองอธิบดีกรมศิลปากร ซึ่งรับทราบปัญหาและมองเห็นคุณค่าร่วมกันที่จะบูรณะให้คงอยู่ต่อไป นำมาสู่การอนุมัติงบประมาณฉุกเฉิน และมอบหมายให้ผู้อำนวยการกลุ่มอนุรักษ์โบราณสถาน กองโบราณคดีลงพื้นที่ด้วยตนเอง
จากการสำรวจพบว่าภายนอก บัวหัวเสาของพระอุโบสถที่มีอายุหลายร้อยปี คือสิ่งที่ต้องซ่อมแซมอย่างเร่งด่วนก่อนที่จะทรุดลงมา ขณะที่อีกสิ่งที่น่ากังวลคือความชื้นของฐานชุกชี ทำให้ปูนหมักเสื่อมตามสภาพจากอากาศร้อนชื้นสลับร้อนเย็น อาจจะค้ำยัดตัวองค์พระประธานไม่ให้ล่วงลงมา
![](https://theactive.net/wp-content/uploads/2022/06/E2545F92-23DB-4148-A0BA-DC5A1FE246B6-1024x683.jpeg)
![](https://theactive.net/wp-content/uploads/2022/06/A483C2F9-91A3-4900-A33D-F8E8449BD153-1024x683.jpeg)
![](https://theactive.net/wp-content/uploads/2022/06/99EB61E8-365F-4381-8868-0157917B8315-1024x683.jpeg)
พี่จิตรา บอกว่าหลังจากของบประมาณฉุนเฉินได้ในรอบแรก จะขอให้อนุมัติรอบ 2 บูรณะในส่วนขอนงานศิลปกรรมไปสัก 70% อีก 30% เป็นตัวความชื้นที่เราจะต้องทำ เพื่อที่ไม่ให้ความชื้นขึ้นไปยังงานศิลปกรรมในส่วนของผนัง เพื่อรอการบูรณะครั้งใหญ่ โดยกระบวนการในการเบิกจ่ายงบประมาณจำเป็นต้องทำแผนเสนอล่วงหน้า ซึ่งขณะนี้ถูกบรรจุในปีงบประมาณ 2567 โดยการบูรณะในขณะนี้เป็นการบูรณะขั้นต้นเพื่อป้องกันความเสียหายร้ายแรง
![](https://theactive.net/wp-content/uploads/2022/06/F8300B95-5AE3-44E7-9745-177EFB8EE248-1024x683.jpeg)
![](https://theactive.net/wp-content/uploads/2022/06/F88F21CA-A899-43A4-8020-3AED6DB0BD8A-1024x683.jpeg)
เนื้อหาที่เกี่ยวข้อง